Een boek over katoen, een ongelooflijke geschiedenis in 500 bladzijden leesplezier
Voet is in 2020 een leesgroep gestart rond de periode 1850-1950. We lezen eerst het boek van Auke van der Woud Een Nieuwe Wereld. We brengen op een tijdlijn in kaart wat er zoal gebeurde op het vlak van massacommunicatie en -mobiliteit. In de wereld, in Nederland en in Culemborg.
De tijdlijn begon binnen de kortst mogelijke keren uit te puilen omdat er zo verschrikkelijk veel gebeurde in die tijd. Eén van de eerste vragen die boven kwam drijven toen we bezig waren was: “Ja maar, hoe kwam men aan al dat geld om al die uitvindingen, die fabrieken, de spoorwegen, al die schepen, de staalfabrieken, dus al die moderniteiten gestalte te geven en met name te financieren?” Katoen is het antwoord.
KATOEN, BECKERT, S.,
De opkomst van de moderne wereldeconomie.
Amsterdam, Hollands Diep, 2016,
ISBN 978 90 488 3460 0
Volgens Sven Beckert, Harvard-professor in de geschiedenis van de 19e eeuw, is de katoenindustrie de gangmaker geweest van de moderne wereldeconomie.
Beckert beschrijft heel leesbaar de belangwekkende geschiedenis over hoe dat kleine, zeer gewilde, bolletje verantwoordelijk is voor de industrialisatie van Europa, de slaveneconomie in de VS, de rol die Afrika speelde en de kolonisering van dat continent. Hij gebruikt ook het woord oorlogskapitalisme, en dat belooft weinig goeds, hoe men geweld niet schuwende, de handel richting Europa duwde. De hele wereld komt aan bod. En ook hoe ongelooflijk winstgevend dat zeer gewilde product was.
Katoen werd eeuwenlang kleinschalig verbouwd en verwerkt in landen als India en China. De katoenplant gedijt immers enkel in tropische en subtropische gebieden. Er was handel in katoen, ook met Europa, maar allemaal relatief kleinschalig.
In de 18e eeuw ontwikkelt zich in Groot-Brittannië de katoenindustrie. Door de inzet van een paar handige technische mannen, een paar geldschieters en gebruikmakend van de toenmalige stroom van uitvindingen, werd dit land een van de eerste industriegebieden van de wereld. Het is katoen dat de handelssteden Liverpool, Manchester groot en Lancashire tot het grootste katoenknooppunt van de wereld maakte.
Katoen werd populair, het droeg een stuk lekkerder dan wol, linnen of jute. Zijde was voor velen niet te betalen. Maar katoen werd een product dat geliefd werd en door de massaproductie wereldwijd toegankelijk werd voor iedereen. Mensen gingen geld verdienen en consumeren, de markt trok aan dus was er ook steeds meer katoenproductie nodig. Dat laatste groeide torenhoog binnen een tiental jaren. Duizelingwekkende getallen. Het was een booming economie. Hoge winsten op de aandelen. En heel veel mensen belegden hun geld op deze manier.
Om aan de steeds groter wordende vraag naar katoen te voldoen maakten de slavenplantages in Noord- en Zuid-Amerika opgang. Europese landen zagen hun koloniën als bronnen van natuurlijke rijkdommen: in Suriname, in Coronie, de zeekust, tellen we snel in de eerste helft van de 19e eeuw 24 katoenplantages. Ook India, China, Japan en Rusland hadden hun aandeel in de grote katoenproductie.
Fascinerend ook hoe Beckert de handelsdriehoek beschrijft. Per schip: de aanvoer van de grondstof ruwe katoen naar de fabrieken in Engeland; het eindproduct katoen, bedrukte lappen, naar onder andere Afrika. Daar werd het daar zeer gewilde product geruild tegen slaven die vervolgens weer werden vervoerd naar de slaven(ei)landen, waar de katoen werd verbouwd en waar de ruwe katoen weer werd ingeladen en vervolgens weer naar Engeland werd verscheept om daar bewerkt te worden. Een schip vaart niet leeg.
Het systeem van slavernij raakte steeds meer omstreden en men keek uit naar andere vormen van productie. In plaats van slaven uit Afrika maakte men steeds meer gebruik van arbeidskrachten van het platteland van China en India. Boeren werden daar steeds vaker een soort lijfeigenen om meer en meer productie maken. En in de Europese fabrieken werden de arbeiders enorm uitgebuit: 16 uur werken per dag was heel gewoon en dat gold ook voor kinderarbeid. Katoen stond onmiskenbaar voor economische vooruitgang, maar ook voor armoede en onderdrukking.
Geen enkele grote maatschappelijke ontwikkeling laat zich in een paar woorden vertellen. Zo is ook de geschiedenis van het moderne kapitalisme geen eenvoudig verhaal. Sven Beckert heeft het wel grondig uitgespit en daarmee een zeer degelijk tijdsdocument neergezet.
Ineke de Weerdt
Bronnen
http://metdeneusindeboeken.blogspot.com/2017/08/sven-beckert-katoen.html
https://deleesclubvanalles.nl/recensie/katoen/