Het eerste geschiedenisboek over Suriname geschreven door een Surinamer

De NOS bericht: de Surinaamse schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom bleef lang vergeten, tot hij werd opgenomen in de hernieuwde Canon van de Nederlandse geschiedenis.
Het was De Koms levensdoel om de Surinaamse bevolking te bevrijden van koloniale onderdrukking. In de Bijlmer bestaat het Anton de Komplein, er zijn standbeelden van de man: een in Paramaribo (op de foto van Erwin de Vries) en een in Amsterdam. In Paramaribo draagt de Universiteit zijn naam, afgekort de AdeK. Maar toch, ondanks dat de Kom bekend en beroemd is in Suriname, in Nederland en de Nederlandse geschiedenis is hij vergeten of weggeduwd. En dan komt nu het moment dat Anton de Kom wordt opgenomen in de Canon van Nederland. Het alles raakt in een stroomversnelling en past goed in de tijd van Black Lives Matter. Hier leert U die man nader kennen.

Anton de Kom wordt in 1898 geboren in Paramaribo, in de Pontewerfstraat in de wijk Frimangron, vrij vertaald ‘land van de vrije mensen’, waar veel vrijgemaakte slaven zich na 1863 vestigden. Deze straat heet tegenwoordig, hoe kan het ook anders, de Anton de Komstraat. De foto toont het geboortehuis. Het huis is sinds 1985 een monument. Een typisch Surinaams hardhouten huis waar, zo te zien, nog steeds mensen wonen. Ook Johan Adolf Pengel en Fred Derby (twee bekende Surinaamse vakbondsleiders en politici) zijn in deze wijk geboren.

Antons vader is in slavernij geboren; zijn moeder, een zelfbewuste vrouw, behoort tot de al eerder vrijgelaten of vrijgekochte slaven. Anton gaat naar de mulo (het hoogst te volgen onderwijs in Suriname in die dagen), haalt een boekhouddiploma en gaat werken voor de  Balata Compagnie. De afschuwelijke omstandigheden van de werknemers, de balatableeders (het aftappen van balata, grondstof voor rubber), maken dat hij zich gaat inzetten voor hun rechten en betere arbeidsonstandigheden.

In 1920 vertrok hij naar Nederland, trouwde met Nel Borsboom, kreeg kinderen. Hij begon lezingen te geven over Suriname en het Nederlandse slavernijverleden en  kreeg communistische vrienden.  In 1932 keerde hij terug naar Suriname waar hij een adviesbureau begon voor arbeiders met klachten over uitbuiting. De Nederlandse koloniale autoriteiten beschouwden hem als staatsgevaarlijk. Hij verdween zonder vorm van proces achter de tralies en werd na drie maanden met zijn gezin naar Nederland verbannen. Daar schreef hij Wij slaven van Suriname, waarin de geschiedenis van het land voor het eerst werd beschreven vanuit een antikoloniaal gezichtspunt.

Tijdens WOII  sloot hij zich aan bij het Nederlandse verzet. In 1944 werd hij opgepakt. Hij stierf in april 1945, 47 jaar oud,  in het concentratiekamp Sandbostel (Nedersaksen). In 1982 kreeg hij postuum het Verzetsherdenkingskruis.

Wij slaven van Suriname ligt al jaren prominent op de boekentafel bij boekhandel Vaco aan de Domineestraat in Paramaribo.

In Nederland verdwijnt het boek in de vergetelheid. In 1964 wordt het, tijdelijk, herontdekt. De felle aanklacht tegen racisme en kolonialisme inspireert studenten en de burgerrechtenbewegingen.

Inmiddels is het boek toe aan de 19^e druk. Met aandacht vanuit de Canon en voor Black Lives Matter staat het boek volop in de belangstelling. Terecht. De tekst uit 1934 is in de oorspronkelijke vorm gehandhaafd, maar desondanks zeer goed leesbaar. Schrijfster dezes heeft veel in Suriname vertoefd en heeft derhalve veel over Suriname gelezen, maar De Kom was nog niet de revue gepasseerd. Onterecht. Geen enkel boek geeft zoveel inzicht in de materie van racisme en kolonialisme als dit boek. In 200 pagina’s betoogt De Kom overtuigend dat je je geschiedenis moet kennen om gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid te bereiken.

Op de flaptekst voorin het boek staat:
“In 1934 publiceerde Anton de Kom zijn meesterwerk Wij slaven van Suriname, een politiek pamflet, geschiedschrijving en felle aanklacht tegen racisme en uitbuiting ineen. Het was het eerste boek waarin de Surinaamse geschiedenis beschreven werd vanuit antikoloniaal gezichtspunt, door een afstammeling van slaafgemaakten die de gevolgen van de koloniale overheersing aan den lijve heeft ondervonden. Anton de Kom vertelt hoe het Nederlandse koloniale bewind het land en zijn inwoners onderdrukte, en hoe verschillende Surinaamse bevolkingsgroepen daartegen in opstand kwamen. Met grote eruditie schrijft hij over de verschrikkingen, maar ook over moed, veerkracht en vrijheid. Na verschijnen werd Wij slaven van Suriname in meerdere landen verboden, ook in Nederland, maar het ging desondanks in groten getale illegaal over de toonbank. 157 jaar na de officiële afschaffing van de slavernij, 86 jaar na publicatie en 45 jaar na de onafhankelijkheid van Suriname heeft het boek en zijn boodschap niets aan zeggingskracht ingeboet”.
Daar is niets aan toe te voegen.

Ineke de Weerdt

Bronnen

• De Groene Amsterdammer: 30-07-2020: Alice Boots en Rob Woortman
• Jonge Historici: Circe de Bruin. 17-05-2020
• Eenvoudig communiceren

https://www.canonvannederland.nl/nl/antondekom

Podcast
https://www.vpro.nl/programmas/ovt/speel~RBX_VPRO_15988425~wij-slaven-van-suriname~.html

Foto boven: De Surinaamse schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom (Suriname 1898 – Duitsland 1945). Plaats en datum van de foto onbekend. Wikimedia Commons