Impressie lezing “De vier vrouwen van Willem van Oranje”
Femke Deen nam ons op 19 april jl. mee in de rol die de vrouwen speelden aan de Europese hoven en specifiek aan het hof van Willem van Oranje. Naast de mannelijke heersers figureerden sterke vrouwen. Echtgenotes die welbespraakt, goed opgeleid, politiek bewust en zeer assertief waren. De vrouwen regelden de financiën aan het hof wanneer hun mannen op oorlogspad was. Door middel van diplomatie, netwerken en financiële hulp drukten de vrouwen een stevig stempel op de gebeurtenissen. Zij bemiddelden in huwelijken waar vaak veel geld en macht mee gemoeid was. Niet voor niets waren vaak jaren van onderhandelingen voordat een huwelijkscontract getekend en het huwelijk gesloten kon worden. Deze vrouwen waren de spil in een omvangrijk netwerk van andere vrouwen in hoge posities, geleerden en politici. Ze schreven duizenden brieven. Door de huwelijken van Willem van Oranje als speerpunt te nemen kregen we een inkijkje in de relaties, de macht, de verbindingen binnen de hoven, het leven aan het hof en de zelfstandigheid van de vrouwen.
Portret van Oranje uit 1580 door Adriaen Key (Rijksmuseum)
Willem van Oranje (Dillenburg, 24 april 1533 – Delft, 10 juli 1584) prins van Oranje, graaf van Nassau-Dillenburg, ook bekend als de ‘Vader des Vaderlands’, was aanvankelijk stadhouder (plaatsvervanger) voor de landsheer, de koning van Spanje. Willem blijkt een uitstekende diplomaat en wordt in 1555 raadgever van Filips II. Willem trouwde maar liefst vier keer. Vier vrouwen met wie hij dertien kinderen kreeg. Zijn liefdesleven buiten zijn huwelijken was overigens net zo vol en druk als de rest van zijn bestaan. Door middel van verbintenissen met echtgenotes uit belangrijke vorstenhuizen kon hij naast gebiedsuitbreiding ook politieke steun en kapitaal verkrijgen.
Portret van Anna van Buren uit circa 1550 (schilder onbekend)
Anna van Buren, ook wel Anna van Egmond, is de eerste vrouw van Willem van Oranje. Zij is gravin van Buren, Lingen en Leerdam. Anna is een vermogende vrouw. Zij voert actief het beheer over de bezittingen die zij had meegenomen in het huwelijk, waaronder het graafschap Buren.Als ze op 24 maart 1558 op 25-jarige overlijdt, erft Willem al haar bezittingen.
Portret van Anna van Saksen naar Antonie Mor, circa 1560
Op 24 augustus 1561, trouwt Willem met Anna van Saksen. Het huwelijk tussen Willem van en Anna was allesbehalve gelukkig. Het echtpaar kreeg desondanks zes kinderen. Voor Willem was het een verstandshuwelijk. Door de huwelijkse verbintenis kreeg hij immers haar aanzienlijke fortuin van 100.000 daalders in handen. Anna zou te veel geld uitgeven, jaloers zijn en teveel alcohol drinken. Ze stond bovendien bekend om haar woede-uitbarstingen, wispelturige gedrag en depressieve buien. Willem had veel ‘buitenvrouwen’. Ook Anna krijgt een buitenechtelijke relatie en wel met Jan Rubens, de vader van de schilder Peter Paul Rubens. Anna wordt zwanger en Willem beweert dat dat onmogelijk van hem kan zijn. Het wordt de druppel die de emmer doet overlopen. Willem had alweer een nieuwe vrouw op het oog en gebruikte dit voorval om Anna te dwingen van hem te scheiden (14 december 1571). Anna was zeker geen ‘gemakkelijke vrouw’ vanwege haar moeilijke en vasthoudende karakter, maar deze situatie maakte dat symptomen van geestelijke ongesteldheid steeds vaker zichtbaar werd. Ze wordt krankzinnig verklaard en ingemetseld in een ruimte zonder ramen. Daar zou ze een paar jaar latger in 1577 op 33-jarige leeftijd overlijden.
Portret uit circa 1560 van Charlotte door Daniel van Queborn
Willem hertrouwde met Charlotte de Bourbon-Montpensier. Waren de eerste twee huwelijken van Willem uit pure berekening gesloten, deze verbintenis lijkt er een uit liefde te zijn geweest. De van oorsprong katholieke Charlotte werd in 1572 protestant. In 1572 vluchtte Charlotte uit het klooster waar ze verbleef en zocht bescherming in Heidelberg bij de calvinistische Frederik III. Daar ontmoette zij enkele weken later Willem van Oranje. Twee jaar later vroeg die haar ten huwelijk. Charlotte steunde Willem krachtig in zijn politiek en speelde een belangrijke rol in de informatie-uitwisseling tussen Oranje en zijn bondgenoten. Na de eerste mislukte aanslag op Willems leven op 18 maart 1582, verzorgde Charlotte haar man intensief. De legende wil dat ze dagenlang met haar vingers een door het pistoolschot geraakte ader heeft dichtgehouden.
In 1840 schildert Nicolaas Pieneman een verbeelding van de verpleging van Oranje door Charlotte (Rijksmuseum). Hierdoor zou ze zozeer verzwakt zijn, dat ze enige tijd later bezweek. Op 5 mei van datzelfde jaar overleed ze aan een longontsteking.
Portret van Louise de Coligny door Michiel van Mierevelt (Mauritshuis, Den Haag)
In 1583 trouwde Louise de Coligny met Oranje. Louise verloor haar vader Gaspard en eerste echtgenoot Charles de Téligny tijdens de Bartholomeus Nacht (23 op 24 augustus 1572). Het was overduidelijk dat ook Louise haar leven niet zeker was. Ze week daarom uit naar Zwitserland en verbleef onder meer in Bern en Bazel.
Een dikke negen maanden na de huwelijksvoltrekking schonk Louise in het prinsenhof in Delft het leven aan de latere stadhouder Frederik Hendrik. Een half jaar later was ze persoonlijk getuige van de moord op Willem van Oranje in hetzelfde Prinsenhof. Balthasar Gerards maakte in 1584 een eind aan het leven van de prins. Zo verloor ze voor de tweede keer een echtgenoot door religieus geweld.
Femke Deen legde ook een verbinding met Culemborgse vrouwen, zoals Vrouwe Elisabeth van Culemborg en Philippa Sidonia von Manderscheidt-Virneburg (1557- 1602). Floris I van Culemborg trouwde in 1576 met de 20 jaar jongere Philippa Sidonia. Het geluk was van korte duur. Al snel bereikten Floris geruchten over vermeend onzedelijk gedrag van zijn vrouw. Floris werd zo woedend over die geruchten dat hij zijn vrouw en haar veronderstelde minnaar gevangen liet zetten in een ruimte zonder ramen. Ingemetseld? In ieder geval werden haar hysterie, krankzinnigheid en bovenmatig alcoholgebruik ten laste gelegd. Een opvallende overeenkomst met Anna van Saksen.