De kaart van Joan Blaeu

Amsterdam had in de 17e eeuw een internationale reputatie als plaats waar de drukpers zonder al te veel censuur kon werken. Tolerantie en ondernemingszin kenmerkten de stad die een steeds grotere rol speelde in de handel overzee. Amsterdamse schepen voeren langs de kust naar de Oostzee en geleidelijk verkende men ook de weg naar het verre Oosten, naar de eilanden van de specerijen. Voor de schippers waren actuele kaarten van levensbelang, naast hun in vele jaren opgedane kunde en navigatie-instrumenten. Deze ontwikkelingen zorgden ervoor dat de kaartenhandel een hoge vlucht kon nemen.

De stad werd door de toegenomen handel almaar rijker en er waren steeds meer mensen die op de kaart of met een atlas wilden zien welke routes hun schepen voeren en waar hun weelde vandaan kwam. De (vaak fraai geïllustreerde) verslagen van tochten naar onbekende gebieden waren dan ook zeer gewild waardoor een ware concurrentiestrijd tussen een aantal Amsterdamse uitgevers ontstond. Wie kon de grootste atlas uitgeven?

De familie Blaeu was een van de bekendste uitgevers. Om een breed publiek te bedienen gaf Joan Blaeu in 1649 het “Tonneel der Steden” uit, eerst met een Latijnse tekst en daarna in 1652 met een Nederlandse.  Er zijn meer dan 30 latere uitgaven van bekend, onder andere door Blaeu, en allemaal verschillend van samenstelling. Culemborg wordt in een heruitgave uit 1616 in vier regels beschreven, zonder afbeelding. Die tekst zou later bij Blaeu bijna woordelijk gebruikt worden als eerste alinea van de Latijnse toelichting bij de kaart van Culemborg.

Voor het Tonneel der Steden werden niet altijd nieuwe metingen gedaan. Joan Blaeu schreef een brief aan de lokale bestuurders van de steden in Noord- en Zuid-Nederland en vroeg hen om een recente kaart van de stad en een korte tekst die daarbij afgedrukt zou kunnen worden. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat het Culemborgse stadsbestuur de kaart van Hendrik Jansz. Verstralen uit 1621 aan Blaeu heeft doen toekomen.

Klanten konden uit de kaarten van Blaue ook een eigen atlas laten samenstellen. De hierboven afgebeeld kaart van Culemborg uit 1652 is opgenomen in de Atlas Van Loon die te bewonderen is in het Scheepvaartmuseum te Amsterdam. U kunt de kaart downloaden door er op te klikken met de rechtermuisknop en vervolgens “afbeelding opslaan als” te kiezen.