Lezing ‘Een veranderend stadsbeeld – Culemborg rond 1900’
Rond 1900 veranderde er nogal wat in Culemborg. De omvang van de bevolking verdubbelde en er was sprake van een groeiende nieuwe bedrijvigheid. Het overgrote deel van de Culemborgers woonde echter, zoals we ook lazen in Voetnoot 77 “Leven op de rafelranden” van Peter Schipper, nog steeds in zeer grote armoede. Er was nog sprake van cholera uitbraken (1848, 1859, 1866), tyfus (1875, 1899) en tuberculose. De meeste doden vielen in de overvolle volksbuurten.
Ondertussen veranderde wel het stadsbeeld. Al was het alleen al door de poorten die in de negentiende eeuw op één na werden gesloopt en de stadsmuren die grotendeels werden verwijderd.
Het perspectief waarmee je naar een tijd kijkt, bepaalt wat je ziet. Tijdens de lezing combineert Pieter Glasbergen een architectonische met een sociaalhistorische blik, dat wil zeggen dat hij geïnteresseerd is in de vraag hoe veranderingen in de gebouwde omgeving en de architectuur daarvan verbonden zijn met algemeen maatschappelijke veranderingen en de personen die dit initieerden. De gebouwde omgeving ziet hij als een afspiegeling van de maatschappij. Als de maatschappij verandert, moet de architectuur mee veranderen. Zo kunnen perioden van (economische) groei en verval ook worden afgeleid van de architectuur.
In de bekeken eeuw beïnvloeden drie maatschappelijke veranderingen vooral het aanzien van de stad. Dit zijn de kapstokken van het verhaal. In de eerste plaats sociaal-economische ontwikkelingen zoals de opkomst van nieuwe bedrijvigheid, een nieuwe elite, en het begin van een volkshuisvestingsbeleid. In de tweede plaats sociaal-culturele ontwikkelingen zoals de institutionalisering van de verzuiling en de daarmee verbonden emancipatie van de katholieken. In de derde plaats grote veranderingen in wetenschap, techniek en communicatie die tot een geheel nieuwe architectuur en design leidden.
Een mooi voorbeeld in stijl en moderniteit: van de Culemborgse stoel in 1900 tot de Gispenstoel in 1930. Deze laatste is nog steeds favoriet.
De periode die bekeken wordt is het laatste kwart van de negentiende eeuw en het eerste kwart van de twintigste eeuw. In die periode veranderde de gebouwde omgeving door algemeen maatschappelijke ontwikkelingen het meest. Daarna was sprake van een stabilisatie in het stadsbeeld tot in de jaren zestig van de vorige eeuw.
Pieter Glasbergen:
De periode die ik bespreek gaat vooraf aan mijn twee Voetnoten over de periode 1950-1990 (nr.72 en 73, 2021) waarin een rigoureus proces van stadssanering (kaalslag) plaatsvond en de monumentenzorg, met vele restauraties, opgang kwam. Ik sprak toen van Culemborg ‘dat zijn hart vernieuwde’. Ook nu gaat het om vernieuwing, misschien iets meer geleidelijk, maar ook fascinerend. Opnieuw dus: hoe en waarom veranderde het stadsbeeld in die tijd?
Praktische informatie
Datum: dinsdag 24 september 2024
Plaats: Theater De Fransche School
Zaal open: 19.00 uur
Aanvang lezing: 19.30 uur
Aanmelden is niet mogelijk. De lezing is gratis toegankelijk voor iedereen. Maar let op! VOL = VOL.
Het kopje koffie of thee voorafgaand aan de lezing wordt u aangeboden door het Genootschap.
In Theater De Fransche school kan niet meer met contant geld betaald worden.
Foto boven van ansichtkaart: Culemborg omstreeks 1900. Bron: Gelderland in Beeld.